قسمت پنجم: مسجد پایگاه سرمایه‌های اجتماعی
غلامعلی ترابی
نقش دین در کاهش آسیب‌پذیری اجتماعی و ارتقای سطح ارزش‌های اخلاقی و انسانی و بالا رفتن ضریب امنیت و مشارکت‌های مردمی و مسوولیت‌های اجتماعی، نقشی چشمگیر و تعیین کننده است و از گذشته‌های دور تا کنون، مسجد پایگاه مستحکم دینی و کانون تجمع و گردهمایی مسلمانان و تجلی‌گاه پرشکوه انسجام و یکپارچگی مسلمین و نمایش وحدت و همدلی امت اسلامی، بوده است
از زمان بعثت پیامبر اکرم (ص) تا کنون و در برهه‌های مختلف تاریخی و شرایط متفاوت اجتماعی، مسجد علاوه بر اینکه جایگاه عبادت و فعالیت‌های فرهنگی و دینی بوده است، مکانی جهت رسیدگی به امور اجتماعی جامعه بوده و به عنوان یک پایگاه بزرگ مردمی، نقشی سازنده در جهت حل مشکلات اجتماعی عهده دار بوده است.
پیامبر اکرم (ص)، محور حرکت دینی خود را مسجد قرار داد و همراهی دین و سیاست، دنیا و آخرت، مردمداری و خداباوری را در یک نهاد جمعی و اجرایی به نام مسجد سامان بخشید و مسجد را به عنوان نقطه‌ی تعامل، محبت، مودت، برادری و انس و اخوت در بین امت مسلمان مطرح ساخت.
بر این اساس، مسجد نه تنها به زندگی دینی مردم معنا بخشید، بلکه نقشی عمیق و ماندگار را در صحنه‌ی سیاست و اجتماع ایفا نمود و ایمان، اعتقاد، اخلاص و ایثار را در خدمت به جامعه و امور سیاسی و اجتماعی بهکار گرفت.
وقتی به گذشته‌های دور نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در طول تاریخ، مسجد رابطه‌ی تنگاتنگی با بسیاری از نهادهای اجتماعی و اصناف و مشاغل همچون بازار، کتابخانه، دارالعماره، مدرسه، بهداشت، سیاست، فرهنگ، آموزش و … داشته، که به واسطه‌ی این روابط، می‌توان به نقش بی‌بدیل این کانون امیدآفرینی در زندگی مردم و جامعه واقف شد.
در بعضی شهرها، در کنار مساجد، مراکزی همچون حمام، کتابخانه، مکتب‌خانه، عدالت خانه و… وجود داشته که بیانگر اعتبار این موضوع و جایگاه مساجد در میان جامعه و مردم بوده و برای تحقق اهداف و شعائر دینی و اجتماعی در این اماکن مقدس، وعاظ، خطیبان، اساتید، بزرگان، متنفذین و اصحاب علم و دانش و… نقش بسیار مهمی را عهده داربوده اند.
از سوی دیگر، مساجد، جایگاه و محلی برای عبور از ناملایمات دنیوی، وحدت و همدلی، تعاون، اطلاع رسانی، سلامتی، بهداشت روانی و روحی و نماد مدنیت، دانش، اجتماعی شدن، پیشگیری و آموزش، تربیت و نیز جایگاه فریادخواهی و مبارزه با ظلم و بی‌‌عدالتی و آگاه سازی و پرداختن به امور مسلمین بوده و می‌باشد.
در کشور ما، مساجد همواره کانون اجتماعات مختلف و مشارکت‌های مردمی بوده و به خصوص از زمان پیروزی انقلاب اسلامی، نقش محوری مسجد در ایجاد پایگاه‌های مردمی و اجتماعی و فعالیت‌های جمعی دوچندان شد و اوج همکاری و همیاری مردمی در عرصه‌های مساجد، در هشت سال دفاع مقدس ظهور و بروز پیدا کرد و جلوه‌های زیبا و غرورانگیزی از فعالیت‌های گروهی و اجتماعی در این اماکن مقدس به نمایش گذاشته شد.
بر این اساس، می‌توان گفت که مساجد همانند سازمان‌های مردم نهاد، به عنوان پایگاهی مردمی و معنوی، می‌توانند در تعامل و همکاری با سایر نهادها و سازمان‌ها، مردم را در حل بسیاری از مشکلات و معضلات جامعه مشارکت دهند و این مشارکت، به منزله‌ی سرمایه‌ای اجتماعی و معنوی است که در نهایت، به اصلاح امور جامعه کمک می‌کند،
همچنین، مسجد نهادی است که در اجرای عدالت اجتماعی و توزیع متناسب بیت المال، فقر زدایی و تبعیض زدایی نقش مهمی ایفا می کند.
علاوه بر این، مساجد در انعکاس نقطه نظرات و پیشنهادات مردم شهرها و محلات به مسوولان و تاثیر‌گذاری بر روند تصمیم‌گیری و مدیریت خرد کشور، تاثیر غیر قابل انکاری دارند.
از سویی، تنوع بخشی و اجتماعی کردن فعالیت‌ها، همواره از ویژگی‌های بارز مساجد بوده که از آن جمله، می‌توان به ترویج احکام اسلامی، ترویج سبک زندگی دینی، ایجاد وحدت و انسجام اجتماعی، آگاهی بخشی، ارایه‌ی برنامه‌های مناسب جهت نوجوانان و جوانان، احصاء نیازهای جامعه و مشارکت اجتماعی اشاره نمود.
مساجد با تکیه بر آموزه‌های دینی، به هویت‌بخشی در میان شهروندان کمک نموده و در تحقق همبستگی عمومی و ظهور و بروز سرمایه‌های اجتماعی، در جهت پیشرفت و تعالی جامعه و شهروندان، تأثیر به‌سزایی داشته‌اند.
ما حصل کلام اینکه مسجد، همواره به عنوان نمادي ارزشمند براي فعالیت‌های دینی و اجتماعی باقي خواهد ماند؛ چرا که بهترین مکان جهت انجام مناسک دینی، آرامش روحی و روانی، همبستگی اجتماعی، مشارکت جمعی، تربیت اخلاقی، روابط اجتماعی، پر‌کردن اوقات فراغت جوانان و بزرگسالان، مبارزه با ناهنجاری‌های اخلاقی، بازدارندگي از جرم و جنايت، ایجاد امنیت در جامعه می باشد.
