بسم الله الرحمن الرحیم
سرمایه‌های اجتماعی، به عنوان پایگاه استراتژیک توسعه
قسمت چهارم: سرمایه‌های اجتماعی در آموزه‌های دینی(بخش دوم)
غلامعلی ترابی
دین اسلام، اهمیت فوق‌العاده‌ای برای مسأله‌ی اجتماع قائل است و به همین خاطر، مهم‌ترین احکام خود از قبیل حج ، جهاد، نماز، انفاق و … را براساس اجتماع قرار داده است.
دین اسلام، مردم را به اجرای دستورات پروردگار دعوت می‌کند تا از این طریق، علاوه بر پاکی و تعالی معنوی افراد، سعادت زندگی اجتماعی آنها نیز تأمین شود.
در دين مقدس اسلام، آموزه‌ها، معارف، مفاهيم و اشارات مستقيم و غيرمستقيم بسياري وجود دارد كه از آنها مي‌توان مفاهيم مرتبط با توليد، انباشت و افزايش سرمايه‌های اجتماعي را استنباط كرد.
قرآن کریم، به عنوان محور تعالیم اسلامی، با ارایه‌ی راهکارهای فراوان در راستای بهینه سازی روابط فردی و گروهی و ارتباطات سالم اجتماعی، نخستین سیره‌ی عملی غنی‌سازی سرمایه‌ی اجتماعی است و الهام گرفتن از این كتاب شريف و سيره‌ی ائمه اطهار(ع)، مي‌تواند راهگشاي حل تعارضات و بهبود و ارتقاي جامعه در پيمودن مسير رشد و كمال باشد.
این کتاب آسمانی، بر بهبود روابط خانوادگی و جمعی، به منظور تحقق سرمایه‌ی اجتماعی در کانون خانواده و به تبع آن جامعه، تأکید دارد و این مهم، به کرات و در سوره‌های مختلف قرآن کریم آمده است.
در قرآن کریم، در برخی آیات از انسان‌ها خواسته شده که با تبعیت از دین مبین اسلام، با هم متحد باشند و به دور از تفرقه و اختلاف، زندگی اجتماعی موفقی داشته باشند که از آن جمله، می‌توان به آیات ۱۵۳ و ۱۵۹ سوره انعام، آیات ۱۰۳ و ۱۰۵ سوره آل عمران و آیهی ۴۶ سوره انفال اشاره نمود.
همچنین، در آیات دیگری از قرآن کریم، مسلمانان دعوت می‌شوند تا براساس اتفاق و اتحاد و به دست آوردن منافع و مزایای معنوی و مادی، اجتماعات خاصی را تشکیل دهند، که از آن جمله، می‌توان به آیهی۱۰ سوره حجرات، آیهی2 سوره مائده و آیهی102 سورهی آل‌عمران اشاره نمود.
اجتماعاتی که در قرآن کریم از آن یاد می‌شود، مشابه همان گروه‌های اجتماعی است که در مباحث جدید سرمایه‌ی اجتماعی با عنوان مشارکت اجتماعی مطرح می‌شود؛ با این تفاوت که گروه‌های اجتماعی مورد نظر اسلام، در چهارچوب موازین اسلامی و براساس تقوا و خیرخواهی ایجاد می‌شوند.
قرآن کریم در آیهی 104 سورهی آل‌عمران، مسلمانان را به تشکیل گروه‌هایی برای گسترش کارهای خیر، امر به معروف و نهی از منکر فرا می‌خواند: «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یدْعُونَ إِلَی الْخَیرِ وَیأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ» و در آیهی2 سورهی مائده، مسلمانان به تعاون و مشارکت گروهی در کارهای خوب و مفید و براساس تقوا دعوت می‌شوند: «وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ».
بنابراین، می‌بینیم که انجام امور خیر و اصل تعاون و فعالیت گروه‌های اجتماعی، در مورد فعالیت‌های مفید و در چهارچوب دستورات الهی، مورد توصیه‌ی اسلام است.
همچنین در آیه 38 سورهی شورا داریم « و امرهم شورا بینهم….» که این نشانه‌ی توجه دین مبین اسلام به امر مشورت و حضور جمعی و مشارکت در جامعه می‌باشد.
در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که اسلام بر اتحاد و یکپارچگی جامعه، فعالیت گروه‌های اجتماعی و گسترش روابط سالم با هدف اتحاد و همدلی تأکید فراوانی دارد.
مقوله‌ی سرمایه‌های اجتماعی و مشارکت مردم در عرصه‌های مختلف، در سیره و کلام پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) ساری و جاری است.
در سیره‌ی عملی ائمّه اطهار(علیهم السلام) بیشترین اقدامات آنان در جهت توجه به نیازمندی‌های دیگران در قالب تعاون، مشارکت، همکاری و فعالیت‌های جمعی بوده که مواردی در ذیل آورده می شود.
پیامبر اکرم(ص): «اَيُّها النّاسُ عَلَيْكُمْ بِالْجَماعَةِ وَ اِيّاكُمْ وَ الْفُرْقَةَ»، (اى مردم! بر شماست كه از جماعت جدا نشويد، و از جدايى و پراكندگى بپرهيزيد.)، « إن الاجتماع رحمه و الفُرقه عذابٌ.» (اجتماع، رحمت و تفرقه، عذاب است).
حضرت علی(ع):« … أمّا الجماعه، فأهل الحقّ و إن قلّوا.» (اجتماع و جماعت از آنِ اهل حق است، هر چند اندک باشند.)، «یَدُ اللهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ»،(دست خدا با جمعیّت است).
امام الصادق (ع): مَن خَلَع جماعه المسلمین قدرَ شِبرٍ، خَلَع رِبقَه الایمان مِن عنُقه. ( هر که از جماعت مسلمانان به اندازه‌ی یک وجب دورى گزیند، بند ایمان را از گردن خویش باز کرده است.)
در بیانی کوتاه می‌توان گفت که با استناد به منابع اسلامی، می‌توان به این نتیجه رسید که اگر به احکام اسلامی به دقت عمل شود، در واقع به تولید و حفظ سرمایه‌های اجتماعی پرداخته شده است.
